ÖĞRENİLMİŞ ÇARESİZLİK

Bazen yaşadığımız bir durum karşısında tepkide bulunsak bile olumsuz sonuçlara maruz kalırız. Bu olumsuz sonuçlar sürekli arka arkaya geldiğindeyse bizlere verdiğimiz tepkilerin bir işe yaramadığını ve her ne yaparsak yapalım tekrar yaşanılan olumsuz sonuca maruz kalacağımızı öğretir. Bunun sonucunda tepki vermeyi bırakırız ve başımıza gelecek olan olumsuzluğu beklemeye başlarız. İşte bu öğrenilmiş çaresizliktir.

Seligman’ın Deneyi

Öğrenilmiş çaresizlik kavramını ilk kez Seligman ve arkadaşları kullanmıştır. Seligman ve arkadaşları köpeklerle yapmış oldukları araştırmada, kaçma, çaresizlik ve kontrol grubu olmak üzere üç grup altında, köpeklere iki ayrı deneysel işlem uygulamıştır. İlk aşamada, kaçma ve çaresizlik gurubundaki köpekler tek tek deney kutusunun içine konularak şokun geleceğine dair uyarıcı verilmeden 64 adet şoka maruz bırakılmıştır. Ortam, kaçma grubundaki köpeklerin burunlarıyla bir düğmeye bastıkları zaman şokun gelmesini engelleyebilecekleri, çaresizlik grubundaki köpeklerin ise hiçbir şekilde şoku önleyemeyecekleri şekilde düzenlenmiştir. Kaçma grubundaki köpekler birkaç tekrardan sonra, burunlarıyla düğmeye basarak şoku durdurmayı öğrenmişlerdir.

Deneyin ikinci aşamasında ise her üç gruptaki köpeklere kaçınma eğitimi uygulanmıştır. Bu amaçla köpekler iki bölmeli deney kutularına konulmuştur. Bu aşamada köpeklere şokun geleceğini gösteren uyarıcı(ışık) verilmiştir. Köpekler uyarıcının verilmesinden itibaren 60 saniye içinde kutunun diğer bölmesine atladıklarında şoktan kurtulmakta, atlayamayanlar ise kurtulamamaktadır. Sonuçlara baktığımızda, ilk aşamada şoku kesmekte başarılı olan köpekler ile kontrol grubundaki köpekler kısa sürede kutunun diğer bölmesine atlamayı öğrenmiş ve şoktan kurtulmuşlardır. Çaresizlik grubundaki köpekler ise bu aşamada başarısız olmuşlar ve doğru tepkiyi verdikleri halde şoktan kurtulmaları mümkünken bile hiçbir tepki vermeyerek şokun geçmesini beklemişlerdir. Seligman ve arkadaşlarına göre, çaresizlik grubundaki köpeklerin vermiş oldukları tepkinin altında ilk aşamadaki verdikleri tepkiler ve bu tepkilerin sonuçları arasındaki ilişkiyi öğrendikleri yatmaktadır. Seligman ve arkadaşları bu durumu öğrenilmiş çaresizlik olarak adlandırmışlardır.

Bu deneyler başka hayvan türlerinde de denenerek aynı sonuçlar elde edilmiştir. Sonuç olarak öğrenilmiş çaresizliğin türe özgü bir davranış olmayıp genel bir özellik olduğu ortaya çıkmıştır.

Bizler de hayatımızın belli dönemlerinde öğrenilmiş çaresizlikle karşı karşıya kalmaktayız. Okul yıllarınızı hatırlayın, çalışmış olduğunuz halde arka arkaya düşük not aldığınız bir derste asla başarılı olamayacağınızı düşünmüşsünüzdür ya da kötü geçen sunumunuzdan sonra asla iyi bir sunum yapamayacağınız aklınıza gelmiştir. İşte bu durumlara sebep olan aslında öğrenilmiş çaresizliktir.

Peki öğrenilmiş çaresizlikle başa çıkabilir miyiz? Tabi ki evet. Öncelikle kişinin içinde bulunduğu durumun farkında olması ve hata yapmaktan korkmaması gerekmektedir, başarısızlıkların yeni başarısızlıklar getireceğini düşünmek yerine umut içinde yeni başarılar elde etmek için mücadele etmesi gerekmektedir. Son olarak ise her başarısızlığın sizi başarıya bir adım daha yaklaştırdığını unutmayın. Umutla kalın…

KAYNAKÇA

Ersever, H. Öğrenilmiş Çaresizlik. 621-631.